فروشگاه تجهیزات پزشکی کرومارکت

ماسک، بر اساس تعریف استانداردهای بین‌المللی وسیله‌ای است که عموماً از یک لایه فیلتر تشکیل شده است. این فیلتر بین لایه‌های پارچه‌ای قرار داده‌ شده، چسبیده یا قالب‌ریزی گردیده است. ماسک صورت نباید در مدت‌زمان مدنظر برای استفاده، ازهم‌گسیخته، شکافته یا پاره شود و در انتخاب مواد فیلتر و لایه باید به تمیزی آن توجه شود.

این ماسک ها باید طوری طراحی شده باشند که بتوانند بینی، دهان و چانه را به طور کامل پوشانده و در نزدیک‌ترین حالت در طرفین گونه‌ها قرار گیرند؛ به‌طوری‌که حتی‎الامکان از هیچ محلی راه ورود هوا به سیستم تنفسی نشتی نداشته باشد و کل هوای واردشده به سیستم تنفسی از لابه‌لای قسمت‌های مختلف ماسک رد شود.

ماسک های صورت ممکن است دارای اشکال و سازه‌های مختلف و همچنین متعلقات اضافی دیگری باشد (مانند یک پل بینی برای تقویت تناسب با خطوط بینی).

نقش اصلی ماسک فیلتراسیون می‌باشد؛ در اصل این عمل به این معنی است که ماسک به طور ذاتی عبور برخی ترکیبات، مواد یا ذرات موجود در هوا را از خود محدود کند.

در دسترس‌ترین ماسک‌ها برای استفاده، فیلتراسیون بر مبنای اندازه انجام می‌دهند؛ یعنی ذرات اطراف خود را فارغ از جنس، ترکیب و حالت فیزیکی فقط بر مبنای اندازه فیلتر می‌کنند. در برخی مواقع وجود یا عدم وجود بارالکتریکی در ذرات نیز می‌تواند یک متغیر برای فیلتراسیون باشد.

بنابراین ماسک ها با توجه با نوع پارچه‌ها و فیلترهای استفاده‌شده در آن‌ها می‌توانند ذراتی با اندازه‌های مختلف را فیلتر کنند؛ به عبارت دیگر، به ذراتی با اندازه مشخص اجازه ورود به سیستم تنفسی فرد استفاده‌کننده را ندهند.

اما سوال مهم این است که ذرات تنفسی در چه محدوده ای هستند و آلاینده‌های تنفسی چه ابعادی دارند؟

ابتدا بهتر است با PM آشنا شویم. PM که مخفف particulate matter است در واقع یک استاندارد است که به کمک آن مواد معلق در هوای تنفسی می‌توانند طبقه‌بندی شوند. این مواد معلق یا ذره (پارتیکل‌ها) ترکیبی از ذرات جامد و قطرات مایع موجود در هوا هستند، مانند برخی ذرات گرد و غبار، خاک، دوده یا دود. برخی از این ذارت به اندازه کافی بزرگ هستند و با چشم غیرمسلح دیده می‌شوند. برخی دیگر آن‌قدر کوچک هستند که فقط با استفاده از میکروسکوپ‌های خاص مانند میکروسکوپ الکترونی قابل شناسایی هستند.

ذرات معمول موجود در هوای استنشاقی ابعاد متفاوتی دارند، اما دو دسته بسیار معروف آن‌ها عبارتند از: PM10 و PM2.5

PM10ها ذرات استنشاقی با قطر عموماً 10 میکرومتر و کوچکتر هستند و PM2.5ها ذرات استنشاقی ریز با قطر 5/2 میکرومتر و کوچکتر.

جهت اطلاع بهتر است بدانید هر متر برابر 1 میلیون میکرومتر است. برای تجسم بهتر در نظر بگیرید متوسط قطر یک تار موی انسان حدود 70 میکرومتر می‌باشد. این ذرات در اندازه‌ها و شکل‌های بسیاری وجود دارند و می‌توانند از صدها ماده شیمیایی مختلف ساخته شوند.

منبع این ذرات کجاست؟ هر منبع آلاینده. برخی از آن‌ها به طور مستقیم از یک منبع خاص ساطع می‎شوند، مانند اماکن ساختمانی، جاده‌های خاکی، مزارع، دودکش‌ها یا آتش‌سوزی. اما بیشتر ذرات در نتیجه واکنش‌های پیچیده مواد شیمیایی مانند دی اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن در جو هستند که آلاینده‌های معمول ساطع‌شده نیروگاه‌ها، صنایع و اتومبیل‌ها می‌باشند.

ذرات با قطر کمتر از 10 میکرومتر به راحتی به سیستم تنفسی ما راه پیدا می‎کنند و باعث ایجاد مشکلات سلامتی جدی می‎شود. برخی از ذرات با قطر کمتر از 10 میکرومتر می‎توانند تا عمق ریه‌های انسان‌ها نفوذ کنند و وابسته به جنس و شکل خود تاثیرات منفی متفاوتی را پدید می‎آورند. برخی از این ذرات حتی ممکن است از طریق ریه وارد جریان خون شده و بر روی اندام‌های مختلف اثرات نامطلوب بگذارند. در این بین، ذراتی با قطر کمتر از 5/2 میکرومتر، که به عنوان ذرات ریز یا PM2.5 نیز شناخته می‎شوند، بیشترین خطر را برای سلامتی دارند. این ذرات زمان بیشتری در مسیرهای هوایی ریه معلق می‎مانند و فرصت بیشتری برای آسیب رسانی دارند.

ذرات معلق هوا و آلاینده‌های ناشی از آن‌ها محدودهای مجازی برای انسان‌ها دارند که اگر مقدار آن‌ها از حدود مجاز بالاتر برود، هوای سطح ناسالم پیدا می‎کند و انسان‌ها در معرض خطر قرار می‎گیرند. به همین دلیل است که بعضی روزها در سال هوای برخی شهرها در ایران ناسالم اعلام می‎شود و تمهیداتی برای عبور و مرور افراد در نظر گرفته می‎شود. یکی از این تمهیدات استفاده از ماسک است.

به عبارت دیگر، ماسک در این شرایط با کاهش عبور ذرات از خود، هوا را مقداری تصفیه می‎کند. به‌طوری‌که هوا در حین عبور از ماسک ذرات خود را در لابه لای لایه‌های فلیتر ماسک از دست داده و هوایی با مقدار مواد معلق کمتر وارد سیستم تنفسی فرد می‎شود. ماسک‌ها بر طبق قدرت فیلتراسیون ذرات به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‎شود. معروف‌ترین این تقسیم‌بندی، سری N است که از میان آن‌ها ماسک N95 معروف‌تر از بقیه می‌باشد. انواع دیگری از استانداردهای تقسیم‌بندی نیز برای ماسک وجود دارند مانند EN 149.

استفاده از ماسک برای کنترل ورود ذرات آلاینده به سیستم تنفسی یک اقدام بهداشتی است که باعث کاهش مضرات مواد معلق هوا در بدن می‎شود. اما ما با آلاینده‎های دیگری نیز در هوا مواجه هستیم. این آلاینده‎ها را می‎توان آلاینده‌ای زیستی یا بیولوژیکی نامید. آلاینده‌هایی که پروسه آسیب آن‌ها به بدن انسان متفاوت است، انواع میکروارگانیسم‎ها مانند باکتری‌ها، قارچ‌ها، انگل‎ها و ویروس‎ها از این جمله‌اند.

قابل ذکر است اغلب ماسک‎های موجود در بازار فیلتراسیون فیزیکی دارند، یعنی با توجه به خواص فیزیکی مانند اندازه و بار ذرات معلق در هوا را فیلتر می‎کنند.

بهتر است میکروارگانیسم‎ها را با توجه به خواص فیزیکی تقسیم‌بندی کنیم.

از بین چهار نوع رایج میکروارگانیسم‎ها یعنی ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‎ها و انگل‎ها انواع ویروس و باکتری به صورت تکی در طبیعت وجود دارند، اما انواع قارچ‌ها و انگل‎ها هم به صورت تک سلولی و هم به صورت پر سلولی دیده می‎شوند.

اگر بخواهیم این اعداد را به زبان آلاینده‎ها بگوییم، اغلب ویروس‌ها، بخشی از باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‎ها در قسمت ذرات PM2.5 و بخشی از ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‎های تک‌سلولی در قسمت ذرات PM10 قرار می‎گیرد. این ابعاد توانایی معلق ماندن در هوا و رسیدن به راه‌های تنفسی را دارند.

در مورد آلایند‎های بیولوژیک چند نکته بسیار مهم است:

اول این‌که همه این آلاینده‌ها که از راه تنفسی وارد می‎شوند، توانایی ایجاد بیماری از راه تنفسی را ندارند. مثلاً یک میکروارگانیسم که بیماری گوارشی ایجاد می‎کند، در اغلب موارد اگر وارد راه هوایی یا شش‎ها شود مشکلی پدید نمی آورد.

دوم این‌که سیستم ایمنی افراد، سن و جنس، نژاد و زمینه بیماری‌های ارثی در بیماری‌زایی آلاینده‎های بیولوژیک مهم است.

سوم این‌که هر آلاینده بیولوژیکی باید به مقدار مشخصی وارد بدن شود تا بتواند بیماری ایجاد کند.

در مورد ویروس‌ها نیز بهتر است بدانیم در طبقه‌بندی انگل‎های درون سلولی قرار می‎گیرند، یعنی برای تکثیر و ایجاد بیماری باید در داخل یک سلول قرار بگیرند.

همه این میکروارگانیسم‎ها می‎توانند توسط جریان هوا و همچنین ذرات و قطرات مترشحه از افراد بیمار و ناقل به هوای اطراف ما وارد شوند. با ورود این آلایند‎های بیولوژیک به هوا و تنفس آن‌ها به شرط ورود تعداد مناسب و توانایی ایجاد بیماری از راه تنفسی برای میکروارگانیسم زمینه ایجاد بیماری به وجود می‎آید.

اگر به طور ساده برخی راه‌های بیماری‌ها را در نظر بگیریم، انواع مهم آن‌ها یا از راه تنفسی وارد می‌شوند (ماند آنفولانزا، کرونا)، یا از راه گوارش (مانند وبا) یا تماس خون و مخاط با عوامل بیماری‌زا (مانند هپاتیت، ایدز) و یا عوامل دیگر انتقال (مانند حشرات در مالاریا).

استفاده از ماسک در صورتی می‎تواند مفید باشد که اولاً عامل بیماری‌زا دارای ابعادی باشد که بتواند در هوا معلق باشد و ثانیاً بتواند از راه تنفسی یا گوارشی (دهان یا بینی) بیماری‌زا باشد.

در این گونه موارد استفاده از ماسک به صورت یک  فیلتر هم مانع از گسترش عوامل بیماری‌زا به بیرون از سیستم تنفسی و گوارشی افراد مبتلا شده و هم مانع از ورود آن عوامل به سیستم تنفسی و گوارشی افراد سالم می‎شود.

پس استفاده از ماسک مناسب با شرایط مشخص می‎تواند از انتقال آلاینده‎های بیولوژیک و غیربیولوژیک به سیستم تنفسی و گوارشی فرد استفاده‌کننده جلوگیری کند.

کاربرد اصلی این گونه ماسکها برای مواقع آلودگی هوا است و البته در برابر ریزگردهایی که اندازه بسیار کوچکی داشته باشند هم مقاوم نیست.

ماسک‌های ساده مانند ماسک سه لایه و ماسک پارچه ای و ماسک سه بعدی، انواعی هستند که هیچ‎گونه سوپاپ یا فیلتری ندارند و از پارچه‌های دارای بافت یا بدون بافت تهیه می‎شوند.

• انواع ماسک های سوپاپ دار دارای یک سوپاپ با یک سایز مشخص هستند که دارای یک قطعه سیلیکونی بوده و در هنگام عمل دم بسته و در هنگام بازدم باز می‎شود.
• ماسک های فیلتر دار دارای مواد معین برای حذف برخی آلاینده های خاص هستند؛ مانند ماسک های دارای فیلتر کربن فعال.

• انواع N ماسک هایی هستند که در شرایط معمولی و وقتی که در هوای تنفسی روغن یا مولکول‌های چرب وجود ندارد، استفاده می‎شوند.
• انواع R ماسک هایی هستند که به وجود روغن یا مولکول‌های چرب در هوا مقاوم هستند، ولی فقط در یک شیفت کاری استفاده می‎شوند و معمولاً قابلیت استفاده مجدد ندارند.
• انواع P ماسک هایی هستند که در حضور روغن و مولکول‌های چرب قابل استفاده هستند و با توجه به توضیحات و تکنولوژی شرکت سازنده امکان استفاده مجدد نیز دارند.

ماسک های ساده

در این نوع ماسک ها، طراحی فقط شامل تعدادی لایه با عمکرد مشخص می‎شود. عمل فیلتراسیون در هنگام عبور هوا از ماسک انجام می‎شود.

در این ماسک ها هم هوای ورودی و هم هوای خروجی فیلتر می‎شود و برای استفاده افراد ناقل بیماری‌های تنفسی مناسب هستند.

معروف‌ترین انواع شامل ماسک سه لایه، ماسک های جراحی و ماسک های پارچه ای هستند که کارایی‌های مختلفی دارند.

ساده بودن این ماسک ها به معنای طراحی آسان آن می‎باشد؛ به نحوی که ممکن است دارای تعداد لایه‌های متفاوت باشند و کیفیت های متفاوتی نیز در اختیار قرار ‎دهند.

بدیهی است هر چه تعداد لایه ها بیشتر باشد، قدرت فیلتراسیون ماسک بالاتر می‎رود؛ اما از طرف دیگر ورود و خروج هوای تنفسی نیز مشکل‌تر می‎شود که به این قضیه در استانداردهای مرتبط افت فشار گفته می‎شود.

به عبارت دیگر:

• ماسکی با قدرت فیلتراسیون بالا و افت فشار بالا باعث حذف مناسب ذرات آلاینده از هوا می‎شود، اما نفس با آن سخت است.
• ماسکی با قدرت فیلتراسیون پایین و افت فشار پایین باعث عدم حذف مناسب آلاینده‌ها می‎شود، اما تنفس با آن راحت است.
• ماسکی با قدرت فیلتراسیون پایین و افت فشار بالا هم باعث عدم حذف ذرات آلاینده از هوا می‎شود و هم تنفس را مشکل می‎کند.
• ماسکی با قدرت فیلتراسیون بالا و افت فشار پایین به طور همزمان باعث حذف مناسب ذرات آلاینده از هوا می‎شود و تنفس با آن نیز راحت است.

ماسک های سوپاپ دار

اغلب شرکت‌های تولیدکننده به دنبال تولید ماسک هایی با حداکثر فیلتراسیون و حداقل افت فشار هستند. اما این دو قضیه معمولاً با هم ارتباط مستقیم دارند، یعنی افزایش یکی از عوامل باعث افزایش دیگری می‎شود و بالعکس.

از آن‌جایی که در این نوع ماسک ها، افزایش تعداد لایه‌ها قدرت فیلتراسیون را بیشتر می‎کند، اما از طرفی تنفس نیز مشکل‌تر می‎شود، ماسک های سوپاپ دار تولید و عرضه شدند.

این نوع ماسک ها در بین مردم با نام ماسک فیلتر دار معروف است. اما از دید استانداردها و نوع عملکرد ماسک  سوپاپ دار هستند. این ماسک ها فارغ از نوع و کارایی (این ماسک ها نیز می‎توانند تعداد لایه‌های متفاوتی داشته باشند و در انواع N، P و R موجود باشند) دارای سوپاپی هستند که باعث بهبود عمل بازدم می‌شود. انواع ماسک N95 و ماسک N99 از این جمله هستند.

در ماسک های سوپاپ دار برای بهتر شدن جریان هوای خروجی از یک مسیر ویژه استفاده می‎شود. در این ماسک ها سوپاپ همانند یک مسیر یک‌طرفه عمل می‎کند. به طوری‌که هنگام عمل دم، سوپاپ سیلیکونی بسته بوده و کل هوا از میان لایه‌های مختلف ماسک فیلتر شده و وارد سیستم تنفسی می‎شود. در ادامه در هنگام عمل بازدم سوپاپ باز می‎شود و هوای خروجی از سیستم تنفسی به راحتی از ماسک خارج می‎شود.

ماسک های فیلتر دار

این ماسک ها دارای فیلترهایی هستند که قدرت جذب و گاهی خنثی‌سازی عامل مضر خاصی را دارند. معمولاً این ماسک ها برای فیلتراسیون گازهای سمی استفاده می‎شوند، اما کاربرد آن‌ها فقط به همین مورد محدود نمی‌شود. انواعی از ماسک های جنگی از این گروه هستند.

استفاده از این ماسک ها معمولاً مشکل‌تر بوده و هزینه بیشتری دارد. بنابراین، برای استفاده عموم مردم تجویز نمی‌شود و استفاده آن محدود به شرایط خاصی می‎شود.

ماسک سه بعدی

این نوع ماسک که با نام فیش ماسک نیز شناخته می‌شود، از بدنه‌ای سه قسمتی تشکیل شده به خوبی مانع نفوذ ذرات از طرفین ماسک می‌شود. مشهورترین شرکت تولیدکننده ماسک سه بعدی، بوفالو است.